۱۳ مهر فین با قالیشویان

به گزارش مجله خبری نگار، آیین سنتی قالیشویان فین کاشان طبق سنت هزارساله امسال هم در دومین جمعه از ماه مهر برگزار می‌شود. این روز در میان مردم کاشان به «جمعه جار» یا فراخوانی مردم به مراسم قالیشویان معروف است. آیین سنتی و مذهبی قالیشویان هر سال در روستای خاوه در مشهد اردهال کاشان برگزار می‌شود و هزاران نفر خود را از شهر‌های مختلف به این مراسم می‌رسانند. قالیشویان تنها مراسم سنتی - مذهبی محسوب می‌شود که طبق تاریخ شمسی برگزار می‌شود؛ نمایشی نمادین از تشییع و به خاکسپاری حضرت سلطان علی‌بن امام محمدباقر (ع) که البته ریشه اصلی آن را در آیین‌های کهن ایرانی می‌دانند که پس از اسلام شکل دیگری به‌خود گرفته است. آیین سنتی و مذهبی قالیشویان که در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شده، دسامبر۲۰۱۲ در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

آغاز آیین

امامزاده سلطان علی‌بن محمدباقر (ع) که حالا برگزاری آیین قالیشویان را به شهادت ایشان نسبت می‌دهند یکی از ۴ امامزاده معلوم‌النسب و دارای تاریخ مستند در ایران است که مطابق روایت‌های تاریخی در سال۱۱۳ هجری قمری بنا به درخواست هوادارانش از اهالی چهل‌حصاران و فین کاشان به این منطقه هجرت کرد و در همین منطقه هم به خاک سپرده شد. در سال۱۱۶ هجری قمری امامزاده سلطان علی‌بن محمدباقر (ع) در منطقه اردهال همراه با ۱۰۰نفر از یاران خود پس از جنگی نابرابر همچون جد مظلومش، حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) به شهادت می‌رسد. بدن مطهر این امامزاده واجب‌التعظیم و یارانش را از قتلگاه به مکان فعلی حرم مطهر در اردهال منتقل و در محلی که وصیت فرموده بود، دفن می‌کنند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان در این‌باره می‌گوید: «قالیشویان از آیین‌های خاص کاشان است که در دومین جمعه مهر و نزدیک به ۱۷ مهر برگزار می‌شود. زمان برگزاری این مراسم به هیچ‌وجه تغییر نمی‌کند. در متون قدیمی و از قول مردم‌شناسان، آیین قالیشویان به جشن مهرگان مربوط می‌شده است.»

علیرضا عبدالله‌زاده عنوان می‌کند: «مردم کاشان مراسم قالیشویان را یک آیین سنتی و مذهبی عنوان می‌کنند و آن را منتسب به حضرت سلطان علی‌بن محمدباقر (ع) می‌دانند که به دعوت خود مردم فین کاشان برای راهنمایی و آنها به اینجا آمده است. ایشان به کاشان سفر می‌کند، ولی دقیقا مشخص نیست که در چه قرنی این سفر انجام شده است. حاکم کاشان با امامزاده سلطان علی‌بن محمدباقر (ع) درگیر می‌شود و حضرت را به شهادت می‌رسانند.» رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان یادآور می‌شود: «حضرت به‌دلیل خوش آب و هوا بودن اردهال مدتی را در منطقه می‌ماند و وقتی حاکم شهر ارتباط دوستانه و صمیمی حضرت را با مردم مشاهده می‌کند، حسادت کرده و با ایشان درگیر می‌شود. وقتی امامزاده سلطان علی‌بن محمدباقر (ع) به شهادت می‌رسد، مردم کاشان ایشان را در یک قالی دستبافت می‌پیچند و بعد از غسل دادن، حضرت را در اینجا دفن می‌کنند.»

به همین دلیل، مردم کاشان با حضور در ضریح مطهر امامزاده سلطان علی‌بن محمدباقر (ع)، این مکان را با گلاب ناب قمصر کاشان شست‌وشو می‌دهند و سپس آیین قالیشویان آغاز می‌شود.

تقویم برگزاری آیین

به‌گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان، قالی نماد فرشی است که به هنگام شهادت، پیکر امامزاده سلطان علی‌بن محمدباقر (ع) را در آن پیچیده بودند. علیرضا عبدالله‌زاده درباره اینکه چرا روز جمعه دوم مهرماه به‌عنوان روز برگزاری آیین قالیشویان اعلام شده است، می‌گوید: «هفته اول مهر به‌عنوان هفته جار معروف است که مردم فین به بازار کاشان می‌روند و جار می‌زنند که جمعه هفته دوم مهر مراسم قالیشویی برگزار می‌شود. جمعه دوم مهرماه مراسم برگزار می‌شود و جمعه هفته سوم مهر به هفته نشلجی‌ها شهرت دارد که از روستای نشلج برگرفته شده است. در هفته سوم مهرماه اهالی نشلج فقط به عزاداری می‌پردازند. این زمان درواقع مراسم روز هفتم شهادت آن حضرت محسوب می‌شود.»

شکل برگزاری قالیشویان

ابتدا اهالی فین که هر یک چوبی در دست دارند در صحن اصلی و مرکزی امامزاده به‌نام صحن صفا اجتماع می‌کنند و عده‌ای هم در صحن شاهزاده حسین با آداب خاصی به چوب به دستان صحن صفا می‌پیوندند. پس از روضه‌خوانی، سینه‌زنی و سخنرانی متولیان امامزاده، نمایندگان روستای خاوه اردهال یک قالی لوله شده از صحن مطهر امامزاده را که نماد قالی آن حضرت است، به اهالی فین تحویل می‌دهند. رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان در این‌باره می‌گوید: «مراسم قالیشویان به این ترتیب است که مردم فین هنگام صبح با چوبدستی به سمت بقعه شاهزاده حسین که در فاصله ۸۰۰ متری بقعه سلطان علی قرار گرفته است، می‌روند. اهالی اردهال در این هنگام در‌های بقعه سلطان علی را می‌بندند و یکی از قالی‌های حرم را غبارروبی و در چشمه با چوبدستی به قالی آب‌پاشی می‌کنند. پس از آن قالی را روی دوش می‌گذارند و به سمت بقعه می‌روند تا آن را تحویل دهند تا مراسم آغاز شود و به عزاداری بپردازند.»

به‌گفته عبدالله‌زاده، افرادی که قالی را تحویل می‌گیرند، آن را از ایوان صفا به داخل صحن صفا می‌آورند و حسین حسین (ع) گویان و با تکان دادن چوب‌دستی‌های خود که نمایش نبردی نمادین با قاتلان است، قالی را در یک مسیر مشخص به‌سوی نهر آب شاهزاده حسین می‌برند و آن را شست‌وشو می‌دهند.

ثبت در فهرست جهانی یونسکو

مراسم قالیشویان دسامبر۲۰۱۲ در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. علاوه بر آن، آیین سنتی قالیشویان در فهرست آثار میراث ناملموس نیز به ثبت رسیده است. رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان با بیان اینکه آیین قالیشویان توسط اهالی فین برگزار می‌شود، می‌گوید: «مراسم قالیشویان تماما توسط مردم فین انجام می‌شود و مردمی که از شهر‌های مختلف به این منطقه می‌آیند، نظاره‌گر هستند؛ به همین دلیل، مردم فین آیین قالیشویان را به فرزندان خود هم یاد می‌دهند؛ اینکه چگونه چوب‌ها را تراشیده، به‌دست بگیرند و به استقبال مراسم قالیشویان بروند.»

مردم کاشان مراسم قالیشویی را یک آیین سنتی و مذهبی عنوان می‌کنند و آن را منتسب به حضرت سلطان علی‌بن محمد باقر (ع) می‌دانندکه به دعوت خود مردم فین کاشان برای راهنمایی آنها به اینجا آمده است

وقتی امامزاده سلطان علی‌بن محمد باقر (ع) به شهادت می‌رسند، مردم کاشان ایشان را در یک قالی دستباف می‌پیچند و بعد از غسل دادن، حضرت را در اینجا دفن می‌کنند

پیش از روز قالیشویان بافتن قالی

هنرمندان منطقه، قالی مخصوص مراسم را بدون نقشه و از سر اخلاص و ارادت به حضرت سلطان‌علی (ع) می‌بافند تا به جای قالی سال قبل مورد استفاده قرار گیرد.

جمعه جار

جمعه پیش از روز مراسم یک فرد خوش‌صدا که با عنوان جارچی شناخته می‌شود، شروع به خواندن اشعاری در مدح اهل‌بیت (ع) و لعن و نفرین بر دشمنان آنها می‌کند.

کاروان پیاده

صبح روز پنجشنبه پیش از روز مراسم قالیشویان، از مسجد جامع فین عده‌ای با پای پیاده راه می‌افتند تا برای انجام مراسم خود را به مرقد امامزاده برسانند.

ختم قرآن

شب قبل از اجرای مراسم قاریان قرآن و مشتاقان آن حضرت در صحن و درون بنای امامزاده گردهم می‌آیند و با نوای آهنگین، ختم قرآن را برگزار می‌کنند.

روز قالیشویان

تجمع مردم فین

صبح روز قالیشویان، مردم در صحن‌های مختلف بنای امامزاده سلطان علی بن محمدباقر (ع) و در اطراف آن تجمع می‌کنند. پخش نذورات از ساعت‌های ابتدایی مراسم آغاز می‌شود.

درخواست قالی

در صحن صفا، خطیب شروع به سخنرانی می‌کند و پس از اتمام سخنرانی، یکی از ریش‌سفیدان یا روحانیون اهل فین کاشان پیشقدم می‌شود تا کمک‌های جمع‌آوری شده مردم را به متولی امامزاده بدهد و قالی را بخواهد.

بیرون‌آوردن قالی

خادمان که از اهالی روستای خاوه هستند به درون بنای امامزاده سلطان علی (ع) می‌روند و یکی از قالی‌های موجود در آن را به گلاب آغشته می‌کنند و به‌صورت لوله شده با پوششی از پارچه سبز بیرون می‌آورند.

حمل قالی تا پای چشمه

اهالی فین پس از تحویل گرفتن قالی و تجمع در صحن صفا با طی مسیری مشخص به‌سوی چشمه‌ای در ۸۰۰ متری شرق امامزاده به راه می‌افتند تا طی مراسمی نمادین آن را شست‌وشو دهند.

جلوداران دسته

‌جلوی دسته فینی‌ها، مردی سوار بر اسب دیده می‌شود که از اهالی چهل‌حصاران کاشان است و یک جانماز ترمه روی شانه راستش قرار دارد. مردم، این جانماز را به‌عنوان نمادی از جانماز حضرت امامزاده سلطان‌علی (ع) و این مرد را از نوادگان جانمازدار آن حضرت می‌دانند.

تطهیر قالی

پس از رسیدن به چشمه، قالی را در حاشیه آن روی زمین می‌گذارند. در این زمان، مراسم لعن‌خوانی آغاز می‌شود و اشعار و عباراتی با مضمون لعن و نفرین بر دشمنان خوانده می‌شود.

بازگشت به امامزاده و تحویل قالی

مردم پس از مراسم تطهیر، قالی را بر دوش می‌گیرند و به قصد بازگشت به صحن امامزاده از مسیر دیگری در پای کوه اردهال که به در شرقی آستانه امامزاده منتهی می‌شود به راه می‌افتند و قالی را تحویل صحن می‌دهند.

منبع: همشهری